I. MỞ ĐẦU
Du lịch là một ngành kinh tế tài chính có khuynh hướng tài nguyên rõ ràng. Tài nguyên du lịch ảnh hưởng tác động trực tiếp đến tổ chức triển khai chủ quyền lãnh thổ của ngành du lịch, đến cấu trúc và chuyên môn hóa của du lịch. Tài nguyên du lịch là tác nhân quan trọng số 1 tạo nên loại sản phẩm du lịch ; tạo nên sức mê hoặc so với khách du lịch ; tạo nên những sắc thái riêng, đặc trưng riêng cho mỗi điểm đến du lịch. Sự phong phú và nhiều mẫu mã của tài nguyên du lịch, chất lượng của chúng và mức độ phối hợp giữa những loại tài nguyên trên một chủ quyền lãnh thổ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc hình thành và tăng trưởng du lịch của một vùng hay một vương quốc. Một chủ quyền lãnh thổ nào đó càng có nhiều loại tài nguyên du lịch với chất lượng cao và mức độ tích hợp những loại tài nguyên đa dạng và phong phú, thuận tiện … thì sức lôi cuốn khách du lịch càng lớn .
Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 đã xác định Tây Nguyên là một trong 7 vùng du lịch trọng điểm của cả nước với những nét đặc trưng riêng của các điều kiện tự nhiên và những giá trị bản sắc văn hóa đặc sắc của các dân tộc bản địa… có thể tạo nên những sản phẩm du lịch đặc thù, mang đậm bản sắc Văn hóa Việt Nam có thể cạnh tranh trên thị trường khu vực và quốc tế.
Vùng Tây Nguyên gồm có chủ quyền lãnh thổ của 5 tỉnh là Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng. Tổng diện tích tự nhiên là 54.640,6 km2 ( chiếm 16,5 % diện tích quy hoạnh cả nước ) ; dân số tính đến cuối năm 2010 là 5,214 triệu người ( chiếm 6,0 % dân số cả nước ) ; tỷ lệ dân số trung bình là 95 người / km2 .
Vùng Tây Nguyên có vị trí kế hoạch quan trọng về kinh tế tài chính, chính trị, quốc phòng bảo mật an ninh so với cả nước và khu vực Đông Dương. Nằm ở khu vực ngã ba biên giới Nước Ta – Lào – Campuchia, tiếp giáp với những vùng Bắc Trung Bộ, Duyên hải Nam Trung Bộ và Đông Nam Bộ, Vùng Tây Nguyên có điều kiện kèm theo thuận tiện để lan rộng ra giao lưu tăng trưởng kinh tế tài chính, đặc biệt quan trọng là du lịch với nhiều vùng trong cả nước và quốc tế .
Tây Nguyên có nền địa hình khá phong phú, từ vùng núi cao đến những cao nguyên to lớn và những thung lũng với những cánh đồng phong phú …, đã tạo nên cho Tây Nguyên có khí hậu trong lành, thoáng mát quanh năm ( khí hậu ôn đới trong lòng nhiệt đới gió mùa ), với nhiều cảnh sắc mê hoặc, nhiều thác nước hiểm trở, nhiều cánh rừng nguyên sinh với giá trị đa dạng sinh học cao …
Tây Nguyên là nơi cư trú của 47 dân tộc bản địa đồng đội, mỗi dân tộc bản địa có những giá trị di sản văn hóa truyền thống khác nhau đã tạo thành một kho tàng văn hóa truyền thống rực rỡ nhất trong cả nước. Đó là “ Không gian Văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên ” – siêu phẩm và là di sản văn hóa truyền thống phi vật thể của trái đất ; những giá trị kiến trúc truyền thống lịch sử độc lạ như Nhà Rông, Nhà Dài, Nhà Mồ … ; những liên hoan truyền thống cuội nguồn độc lạ ( tiệc tùng đua Voi, Cồng Chiêng, Bỏ Mả, Cơm Mới … ) ; những giá trị văn hóa truyền thống dân gian, những sử thi truyền miệng, những loại nhạc cụ dân tộc bản địa độc lạ. Tây Nguyên còn lưu giữ nhiều di tích lịch sử lịch sử vẻ vang cách mạng gắn liền với truyền thống lịch sử đấu tranh giữ nước của dân tộc bản địa ( Ngục Kon Tum, Chiến thắng Đắk Tô – Tân Cảnh … ) .
Với những giá trị rực rỡ về tài nguyên du lịch, Tây Nguyên hoàn toàn có thể khai thác để thiết kế xây dựng những loại sản phẩm du lịch đặc trưng, mang Thương hiệu Tây Nguyên để mê hoặc khách du lịch và nâng cao năng lượng cạnh tranh đối đầu trong nước và quốc tế .
II. CÁC GIÁ TRỊ TÀI NGUYÊN DU LỊCH ĐIỂN HÌNH CỦA TÂY NGUYÊN
1. Tài nguyên du lịch tự nhiên
Vùng Tây Nguyên có một số địa điểm có khí hậu ôn đới, mát mẻ quanh năm, là điều kiện tự nhiên lý tưởng để xây dựng các khu du lịch nghỉ dưỡng cao cấp như Tuyền Lâm, Đan Kia (Đà Lạt – Lâm Đồng), Măng Đen (Kon Tum). Đà Lạt đã được xây dựng trở thành thành phố nghỉ dưỡng từ những năm đầu thế kỷ 20. Hiện nay, thành phố Đà Lạt còn bảo tồn được nhiều biệt thự cổ kiểu Pháp, điển hình là Dinh Bảo Đại, có giá trị cao về kiến trúc và cảnh quan du lịch. Măng Đen – Kon Tum đã và đang được xây dựng thành một khu du lịch sinh thái nghỉ dưỡng cao cấp mang tầm cỡ khu vực.
Tây Nguyên được thiên nhiên ưu đãi nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng, núi, cao nguyên, sông suối, thác nước, hồ… và cả hệ động thực vật hết sức phong phú, trong đó có nhiều khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia… Những tài nguyên có giá trị để khai thác phát triển du lịch bao gồm: cảnh quan dọc các sông Đắk Bla, Pa Cô, Serepok, Krông Ana, Krông Nô, Đồng Nai…; hệ thống các hồ lớn và đẹp như Tuyền Lâm, Đan Kia Suối Vàng (Lâm Đồng), Hồ Lắk (Đắk Lắk), Biển Hồ (Gia Lai), các hồ thủy điện (Yaly, Đại Ninh…); hệ thống các thác nước như Dray Sap, Trinh Nữ, Diệu Linh, Phú Cường, Lưu Ly, Pongour, Cam Ly, Pren… Tất cả những cảnh quan thiên nhiên ấy đều có thể khai thác trở thành điểm tham quan hết sức lý tưởng.
Tây Nguyên còn có nhiều nguồn suối nước nóng, có suối nước nóng đến 55 oC như suối Ram Phia, suối Kon Nit … tập trung chuyên sâu ở Kon Đào, Ngọc Tụ ( huyện Đắk Tô, Kon Tum ), Đắk Ring, Ngọc Tem ( huyện Kon Plông, Kon Tum ) ; Đạ Long ( huyện Đam Rông, Lâm Đồng ) … Đây là những suối có chứa rất nhiều khoáng chất có công dụng chữa bệnh hiệu suất cao .
– Kom Tum có những điểm du lịch nổi tiếng như Sa Thầy ; khu di tích lịch sử danh thắng Măng Đen, khu du lịch Đắk Tre ở huyện Kon Plông ; suối nước nóng Đắk Tô, thác Đắk Lung ; hồ Yaly ; vườn vương quốc Chư Mom Ray, rừng đặc dụng Đắk Uy, khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên Ngọc Linh, cảnh sắc đèo Lò Xo, khu vực bãi đá vạn vật thiên nhiên Đắk T’re …
– Gia Lai có nhiều suối hồ, ghềnh thác, đèo và những cánh rừng nguyên sinh có cảnh quan thiên nhiên mang đậm nét hoang sơ nguyên thủy của núi rừng Tây Nguyên như vườn quốc gia Kon Ka Kinh; thác Xung Khoeng, thác Phú Cường… Ngoài ra, còn có nhiều tài nguyên du lịch hấp dẫn như hồ thủy điện Yaly, Suối Đá, Suối Mơ, Núi Hàm Rồng, Biển Hồ (hồ Tơ Nưng)…
– Đắk Lắk có nhiều tiềm năng về du lịch sinh thái với nhiều thác nước đẹp nổi tiếng như Thác Krông Kma, Thủy Tiên, Dray Nur…; nhiều hồ lớn với diện tích 200 – 1.400ha như hồ Lắk, hồ Ea Nhai, hồ Ea Súp… Bên cạnh đó, các vườn quốc gia và các khu bảo tồn thiên nhiên cũng là thế mạnh của Đắk Lắk như vườn quốc gia Yok Đôn, Chư Yang Sin; các khu bảo tồn thiên nhiên Nam Ka, Ea Sô… Ngoài ra, Đắk Lắk còn có nhiều cảnh quan hấp dẫn, nhiều nông trường cà phê nổi tiếng cả nước…, thích hợp cho phát triển du lịch nông nghiệp nông thôn.
– Đắk Nông có những danh lam thắng cảnh như: Hệ thống thác gồm: thác Bảy Tầng (thác Len Gun), thác Dray Sáp, thác Gia Long, thác Trinh Nữ, thác Ba tầng, thác Lưu Ly, thác Đắk G’lun, thác Liêng Nung, thác Cô Tiên; suối khoáng Đắk Mol; các khu bảo tồn thiên nhiên Nam Nung, Tà Đùng; hệ thống hồ: Hồ Tây, Hồ Trúc, Hồ Doãn Văn, Hồ Ea S’no, Hồ Đắk R’Tih…
– Lâm Đồng với TT du lịch Đà Lạt – thành phố ngàn hoa với nhiều cảnh sắc, núi, hồ, thác, một mạng lưới hệ thống biệt thự nghỉ dưỡng cổ phong phú mê hoặc. Hệ thống hồ của Lâm Đồng như Đan Kia Suối Vàng, hồ Tuyền Lâm, hồ Xuân Hương, hồ Than Thở, hồ Đại Ninh … là những điểm tài nguyên rực rỡ hoàn toàn có thể khai thác kiến thiết xây dựng những loại sản phẩm du lịch thăm quan, nghỉ dưỡng hồ. Hệ thống cảnh sắc như đỉnh Lang Biang ; những rừng thông cảnh sắc ; những thác nước ( Đam B’ri, Cam Ly, Prenn, Pongour … ) ; những VQG ( Bidoup – Núi Bà, Cát Lộc – Cát Tiên ) và những khu bảo tồn tự nhiên ( Mađagui … ) là những tài nguyên du lịch tự nhiên có sự mê hoặc độc lạ so với khách du lịch .
2. Tài nguyên du lịch văn hóa
a. Các di tích lịch sử văn hóa, cách mạng: Vùng Tây Nguyên còn lưu giữ được nhiều di tích lịch sử văn hóa và cách mạng, trong đó có nhiều di tích được xếp hạng quốc gia. Đây là những tài nguyên du lịch có giá trị để khai thác phục vụ phát triển du lịch.
– Kon Tum có di tích lịch sử lịch sử dân tộc Ngục Kon Tum, Ngục Đắk Glei, di tích lịch sử lịch sử vẻ vang danh thắng Măng Đen, di tích lịch sử lịch sử vẻ vang thắng lợi Đắk Tô-Tân Cảnh, di tích lịch sử thắng lợi Plei Kần
– Gia Lai có những di tích lịch sử lịch sử dân tộc văn hóa truyền thống cấp vương quốc như : Tây Sơn Thượng Đạo, Nhà lao Pleiku, Làng kháng chiến Stor, Chiến thắng đường 7 sông Bờ … .
– Đắk Lắk có nhiều di tích lịch sử lịch sử vẻ vang văn hóa truyền thống và cách mạng như Nhà Đày Buôn Ma Thuột, Bảo tàng Dân tộc Đắk Lắk, hang đá Đắk Tur, Đồn điền Ca Đa, Đình Lạc Giao, Chùa Sắc Tứ Khải Đoan, Tòa Giám mục Đắk Lắk, Tháp Yang Prong …
– Đắk Nông gồm có Di tích lịch sử địa điểm lưu niệm N’Trang Gưh, Cụm di tích lịch sử N’Trang Lơng, Di tích lịch sử cách mạng căn cứ kháng chiến B4 – Liên tỉnh IV Nam Nung, Di tích lịch sử Ngục Đắk Mil, Di tích lịch sử địa điểm bắt đầu đường Hồ Chí Minh Nam Tây Nguyên – Nam Bộ…
– Lâm Đồng có nhiều di tích lịch sử văn hóa truyền thống lịch sử vẻ vang như Dinh I, Dinh II, Dinh III, khách sạn Palace ; chùa Linh Sơn, Linh Phong ; Thiền viện Trúc Lâm ; nhà thời thánh Chánh tòa, Cam Ly ; khu mộ cổ của dân tộc bản địa Mạ, khu di chỉ khảo cổ Cát Tiên …
b. Nếp sống nương rẫy: Tây Nguyên là nơi sinh sống của 47 dân tộc anh em, trong đó có một số dân tộc bản địa như các tộc người Bân, Xơ đăng, Giẻ Triêng, Brâu, Rơ măm, M’nông, Mạ, Cơho thuộc nhóm Môn – Khmer và các tộc người Giarai, Ê đê, Churu, Raglai thuộc nhóm Nam đảo. Người Kinh có mặt ở Tây Nguyên từ thế kỷ 19, cùng nhiều dân tộc miền núi phía Bắc di cư vào như Tày, Nùng, Thái, Dao, H’mông, Bru – Vân Kiều làm cho mối quan hệ và giao lưu văn hóa ở Tây Nguyên phong phú và đa dạng.
Đặc trưng lớn nhất pháp luật những sắc thái văn hóa truyền thống của Tây Nguyên là nếp sống nương rẫy, là nếp sống chủ yếu, bao trùm hàng loạt những tộc người. Toàn bộ đời sống vật chất và niềm tin của những dân tộc bản địa Tây Nguyên từ tín ngưỡng, phong tục, nghi lễ, đời sống tình cảm của con người cũng gắn bó với rừng núi và nương rẫy. Các dân tộc bản địa Tây Nguyên có những nét tương đương và khá đặc trưng về ý niệm và ứng xử giữa quốc tế người sống và người chết từ đó hình thành cả một mạng lưới hệ thống tập tục, nghi lễ, hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống xung quanh quốc tế người chết – tạo nên hiện tượng văn hóa dân gian – hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống nhà mồ .
c. Lễ hội: Mỗi dân tộc Tây Nguyên có những nét văn hóa, phong tục, tập quán riêng. Quy mô tổ chức và không khí của lễ hội dân gian, lễ hội văn hóa ở Tây Nguyên rất hoành tráng và sôi động, phổ biến nhất là lễ đâm trâu, lễ cúng lúa mới, lễ hội cồng chiêng… đã trở thành một sản phẩm du lịch văn hóa đầy sức hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước.
– Lễ hội là hoạt động và sinh hoạt tín ngưỡng ghi lại cho những hoạt động giải trí sản xuất nương rẫy từ khi gieo trồng cho đến khi mang lúa về kho. Trong những nghi lễ gắn chặt với sản xuất nông nghiệp, nghi thức hiến sinh là không hề thiếu được. Lễ hội đâm trâu là tiệc tùng đặc trưng của những dân tộc bản địa Tây Nguyên .
– Lễ hội mừng năm mới tổ chức triển khai hàng năm vào tháng 12 sau khi thu hoạch lúa nương là dịp đồng bào ăn mừng vụ mùa. Đây là liên hoan mang đậm nét văn hóa truyền thống hội đồng của những dân tộc bản địa Tây Nguyên .
– Lễ Bỏ Mả : Các dân tộc bản địa Tây Nguyên tổ chức triển khai Lễ Bỏ Mả cho người chết sau từ 1 – 3 năm. Lễ Bỏ Mả diễn ra từ tháng 1 đến tháng 3 hàng năm, sau khi thu hoạch vụ mùa xong, thời tiết thoáng mát, hoa rừng nở rộ .
– Lễ hội Đua Voi : diễn ra vào mùa xuân, là hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống đặc trưng của Tây Nguyên, thường được tổ chức triển khai tại Buôn Đôn và bên dòng sông Serepok, nhằm mục đích nêu cao niềm tin quật cường của những dân tộc bản địa cũng như năng lực thuần phục và nuôi dưỡng loài voi .
– Lễ hội Cồng chiêng Tây Nguyên : Cồng chiêng Tây Nguyên gắn bó với đời sống người dân Tây Nguyên từ ngàn đời nay, là vật chứng độc lạ, là nét đặc trưng của truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống những dân tộc bản địa Tây Nguyên. Cồng chiêng là nhạc cụ nghi lễ, những loại nhạc cồng chiêng trước hết phân phối cho nhu yếu của mỗi lễ thức. Mỗi dân tộc bản địa ở Tây Nguyên có cách tổ chức triển khai cồng chiêng khác nhau, có tối thiểu 3 phong thái âm nhạc cồng chiêng Tây Nguyên. Cồng chiêng Êđê nhịp điệu phức tạp, vận tốc nhanh, cường độ lớn ; cồng chiêng M’nông cường độ không lớn dù vận tốc khá nhanh ; cồng chiêng Ba Na – Giarai thiên về đặc thù chủ điệu, bề trầm của cồng vang lên âm sắc vững chãi, hoành tráng .
Không gian Văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên đã được UNESCO công nhận là siêu phẩm truyền khẩu và là di sản văn hóa truyền thống phi vật thể của trái đất .
– Lễ Cơm Mới : Khi cây H’lưng đầu buôn, cây Ê-táp giữa làng ra nụ, nở hoa, đó chính là lúc buôn làng tổ chức triển khai Lễ Cơm Mới. Lễ hội được tổ chức triển khai tại nhà riêng hoặc nhà Rông sau vụ thu hoạch của đồng bào Ba Na ở Gia Lai và Kon Tum. Lễ được tổ chức triển khai để tạ ơn thần lúa và tiệc tùng mừng mùa thu hoạch mới, cầu mong cho ruộng nương ngày càng nhiều thóc lúa. Dân làng cúng thần lúa bằng heo hoặc gà trước khi sử dụng lúa để ăn hoặc mang đi biếu. Lễ Cơm Mới được tổ chức triển khai đơn thuần và không tốn kém .
d. Văn hóa kiến trúc: Nói đến Tây Nguyên, Nhà Rông, Nhà Dài là biểu tượng văn hóa cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên, là nơi sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng… nơi thể hiện các lễ hội tâm linh, nơi các thế hệ nghệ nhân già truyền đạt lại cho các thế hệ trẻ các giá trị văn hóa truyền thống; nơi lưu giữ các hiện vật truyền thống: cồng, chiêng, trống, vũ khí, đầu các con vật hiến sinh trong các ngày lễ… Bên cạnh giá trị vật chất, nhà Rông là nơi ẩn chứa các văn hóa tâm linh rất bền vững của các dân tộc Tây Nguyên. Vì vậy, nhà Rông Tây Nguyên vừa có giá trị văn hóa vật thể vừa có giá trị văn hóa phi vật thể.
Nhà Rông là di sản kiến trúc tiêu biểu vượt trội, gắn với cư trú truyền kiếp của những dân tộc bản địa Tây Nguyên, với kiến trúc phong phú, mẫu mã mê hoặc, hình thức trang trí rực rỡ, là “ trái tim ” của buôn, làng Tây Nguyên, là một thiết chế văn hóa truyền thống tiêu biểu vượt trội, độc lạ không trộn lẫn của những dân tộc bản địa Tây Nguyên .
Người Tây Nguyên có một nền nghệ thuật và thẩm mỹ tạo hình và kiến trúc mang sắc thái độc lạ. Ở Bắc Tây Nguyên là những ngôi Nhà Rông dáng mái cao ráo hình lưỡi rìu ; ở Trung và Nam Tây Nguyên đặc trưng bởi những Nhà Dài sinh sống bởi nhiều mái ấm gia đình và một phần dành cho hoạt động và sinh hoạt hội đồng .
Kiến trúc cổ của những khu công trình, dinh thự là một kho tàng rực rỡ mang văn hóa Châu Âu đa phần là phong thái nước Pháp. Đà Lạt là đô thị du lịch có hơn 700 biệt thự nghỉ dưỡng hạng sang với nhiều khu công trình nổi tiếng như : Dinh thự số 1, số 2, số 3 … Đà Lạt có 2 khu công trình được xếp hạng kiến trúc vương quốc là ga xe lửa Đà Lạt và trường Cao đẳng Sư phạm Đà Lạt .
Ngoài ra còn rất nhiều những văn hóa truyền thống kiến trúc khác như tháp Chăm Yang Prong ( ngôi tháp Chàm duy nhất trên đất Tây Nguyên ở huyện Ea Súp – Đắk Lắk ), Biệt điện Bảo Đại, đình Lạc Giao, chùa Sắc tứ Khải Đoan, nhà Đày Buôn Ma Thuột, Nhà thờ gỗ Kon Tum, Cầu treo Kon Klor gắn với Làng Văn hóa Kon Klor ( Kon Tum ), ngôi nhà sàn cổ trên 120 tuổi của tộc trưởng M’nông, khu mộ cổ của vua săn voi ở Bản Đôn ( Đắk Lắk ), và nhiều chùa, nhà thời thánh có kiến trúc độc lạ khác …
e. Văn hóa dân gian: Tây Nguyên là vùng văn hóa dân gian phong phú và độc đáo, là một trong 7 vùng văn hóa lớn của nước ta. Tây Nguyên là vùng đất gặp gỡ của nhiều luồng dân cư, nơi giao lưu văn hóa của nhiều tộc người, vì vậy văn hóa Tây Nguyên có nhiều màu sắc.
Xem thêm: Đi miền Tây tắm biển Bình Đại Bến Tre
Sử thi Tây Nguyên là một dạng tự sự dân gian, gắn với đặc trưng Tây Nguyên về môi trường tự nhiên tự nhiên, truyền thống cuội nguồn dân tộc bản địa địa phương, trình độ tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội và những đặc trưng văn hóa truyền thống, tạo nên sự thống nhất thể loại : độ dài tác phẩm, phương pháp diễn xướng, hình thức truyền miệng, nội dung và đặc trưng thẩm mỹ và nghệ thuật. Đặc trưng của sử thi là tính kỳ vĩ, thần kỳ, phóng đại đầy chất thi hứng. Chính vì thế, sử thi Tây Nguyên được thông dụng rộng khắp và lưu truyền vĩnh viễn qua những thế hệ, mang tính hội đồng và nhân văn thâm thúy. Không gian văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử Tây Nguyên làm đa dạng và phong phú thêm giá trị văn hóa truyền thống những dân tộc bản địa Nước Ta và là yếu tố quan trọng cho du lịch Tây Nguyên tăng trưởng .
TS. Lê Văn Minh – Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch
Source: https://top1chiase.com
Category: Du lịch